Mówiąc o chorobie wrzodowej mamy na myśli okresowe pojawienie się wrzodów trawiennych w żołądku i/lub dwunastnicy. Czym jest wrzód? Jest to ograniczony ubytek błony śluzowej, w którego otoczeniu występuje naciek zapalny. Choroba dwunastnicy częściej dotyczy osób młodych i pojawia się w jej opuszce. Powikłania, takie jak krwawienie lub perforacja (pęknięcie wrzodu), mogą być bardzo niebezpieczne dla zdrowia. Dlatego konieczna jest wiedza na temat odpowiedniego stylu życia w czasie choroby.
Co może przyczynić się do powstania choroby wrzodowej?
Znamy kilka czynników, które mogą doprowadzić do rozwoju choroby i jest to przede wszystkim: stres, palenie papierosów, niesteroidowe leki przeciwzapalne, zakażenie bakterią Helicobacter pylori, czynniki genetyczne.
Choroba wrzodowa żołądka i/lub dwunastnicy może powstać jako niepożądane działanie często przyjmowanych leków, głównie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), to znaczy powszechnie stosowanych środków przeciwbólowych, do których zalicza się ibuprofen, paracetamol, ketoprofen oraz inne leki z tej grupy.
Poza niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi w powstawaniu wrzodów żołądka i/lub wrzodów dwunastnicy istotną rolę odgrywają czynniki genetyczne.
Dodatkowo palacze tytoniu charakteryzują się wyższą zapadalnością na chorobę wrzodową żołądka i/lub dwunastnicy, ale także cechują ich częstsze nawroty i trudniejsze gojenie się powstałych wrzodów.
Helicobacter pylori
Najczęstszą przyczyną wrzodów żołądka oraz dwunastnicy jest zakażenie bakterią Helicobacter pylori. Jest nietypową bakterią o szczególnych właściwościach, dzięki którym jest w stanie przetrwać w kwaśnych warunkach światła żołądka. Uznaje się, że Helicobacter pylori odpowiada za 75–90% wrzodów dwunastnicy i około 70% wrzodów żołądka.
Bakteria Helicobacter pylori produkuje toksyny, które uszkadzają komórki błony śluzowej i wywołują jej zapalenie. Tym samym zwiększa się wydzielanie gastryny (hormonu), co z kolei zwiększa wydzielanie kwasu solnego w żołądku. W konsekwencji powoduje to owrzodzenia żołądka i dwunastnicy. W badaniach laboratoryjnych Helicobacter pylori jest stwierdzana u większości pacjentów z chorobą wrzodową żołądka i/lub dwunastnicy.
Do zakażenia tą bakterią dochodzi drogą pokarmową. Warto podkreślić, że częstość infekcji Helicobacter pylori jest bardzo duża w populacji osób dorosłych i wynosi około 80%. Jednak co ważne, nie u wszystkich zakażonych stwierdza się wrzody żołądka i/ lub dwunastnicy. Najczęstszą chorobą związaną z zakażeniem bakterią Helicobacter pylori jest jednak dyspepsja tj. poczucie dyskomfortu w górnej części brzucha oraz ból często połączony z uczuciem pełności i szybkim nasycaniem się w trakcie jedzenia.
Główną metodą leczenia choroby wrzodowej u osób zakażonych jest jej usunięcie tj. leczenie eradykacyjne zakażenia Helicobacter pylori poprzez zastosowanie antybiotyków i leków zmniejszających wydzielanie kwasu żołądkowego.
Eradykacja często wiąże się z objawami ze strony przewodu pokarmowego, takimi jak: dyskomfort, nudności, bóle brzucha, co może paradoksalnie prowadzić do zaostrzenia objawów. W tym czasie warto stosować dietę lekkostrawną. Po pomyślnej eradykacji, w związku z antybiotykoterapią i następującymi zaburzeniami flory jelitowej może pojawić się dyskomfort czy biegunki. Jeśli objawy się utrzymują się przed dłuższy czas, konieczne trzeba skierować się do lekarza z uwagi na ryzyko infekcji Clostridium difficile związanej z antybiotykoterapią.
Warto podkreślić, że Helicobacter pylori uznana została przez WHO (Światową Organizację Zdrowia) za czynnik rakotwórczy o udowodnionym wpływie rakotwórczym. Zakażenie tą bakterią uznano za czynnik rozwoju raka żołądka i chłoniaka żołądka (tzw. MALT).
Jakie są objawy choroby wrzodowej?
Chorzy z wrzodami trawiennymi najczęściej skarżą się na ból w nadbrzuszu – często po posiłku i nad ranem, o charakterystycznym wybudzaniu w nocy. Ponadto mogą wystąpić takie dolegliwości jak:
- wymioty – zdarzają się z krwią,
- charakterystyczne ciemno zabarwione stolce,
- stany podgorączkowe.
Skąd wiem, że to choroba wrzodowa?
Aby zdiagnozować chorobę wrzodową wymagane jest badanie gastroskopowe. Jednocześnie bada się obecność Helicobacter pylori w organizmie poprzez: badania histopatologiczne, ureazowy test oddechowy oraz testy serologiczne.
Czy dieta ma wpływ na przebieg choroby?
Leczenie choroby wrzodowej wymaga obecności leczenia farmakologicznego wraz ze stosowaniem odpowiedniej diety, która umożliwi prawidłowe zagojenie wrzodu. Stosuje się lek z grupy inhibitorów pompy protonowej (hamujący wydzielanie kwasu solnego w soku żołądkowym) oraz amoksycylinę (lub klarytromycynę) z metronidazolem w odpowiednich dawkach.
Warto podkreślić, że tłuste oraz ciężkostrawne jedzenie, podobnie jak palenie papierosów utrudnia gojenie się wrzodu i zwiększa ryzyko jego nawrotu.
Jakie są zalecenia dietetyczne dla osób z chorobą wrzodową?
Celem diety jest dostarczenie choremu wszystkich niezbędnych składników odżywczych, przy ograniczeniu produktów pobudzających wydzielanie kwasu solnego. Ponadto zastosowanie potraw niedrażniących termiczne, chemicznie i mechanicznie błony śluzowej żołądka. Dieta powinna być lekkostrawna z wykluczeniem potraw smażonych, mocno nasączonych tłuszczem, wywarów mięsnych, ostrych przypraw, marynowanych i wędzonych produktów.
Poza tym konieczne jest:
- ograniczenie produktów ciężkostrawnych oraz powodujących wzdęcia: warzywa kapustę, groch, fasola, ogórki, rzodkiewka, kukurydza (również konserwowa), cebula, szczypiorek
- umiarkowanie zwiększone spożycie białka, które powinno być pełnowartościowe i pochodzić z mleka (do 2% tłuszczu), twarogu chudego/półtłustego, drobiu, jaj (ugotowanych na miękko/w koszulkach/przygotowanych na parze), ryb, chudego mięsa,
- zmniejszenie ilości błonnika pokarmowego: wybierać pieczywo jasne, ryż biały, a także nie spożywać owoców i warzyw na surowo (lepiej je jeść ugotowane, rozdrobnione),
- jedzenie potraw w umiarkowanej temperaturze,
- całkowite wyeliminowanie z diety orzechów, owoców pestkowych, słodyczy,
- niewskazane jest jednak mleko powyżej 0,5-0,7 litra na dobę,
- tłuszcze wykazują zdolność hamowania wydzielania kwasu solnego, zmniejszają również motorykę żołądka, dlatego dozwolone jest spożycie niewielkiej ilości, na surowo: masła, oleju sojowego/rzepakowego/lnianego, oliwy z oliwek,
- potrawy należy przyrządzać poprzez metodę gotowania w wodzie, na parze, pieczenia w folii, duszenia, obsmażania bez tłuszczu,
- zupy zagęścić można mąką i mlekiem, można dodać żółtko jaja,
- soki owocowo-warzywne powinny być rozcieńczane.
W przypadku współistnienia innej choroby może być konieczne ponowne zweryfikowanie diety i wprowadzenie dodatkowych modyfikacji. W takim wypadku najlepiej skontaktować się z naszym dietetykiem w celu dobrania indywidualnej diety w zależności od współistniejących chorób.
Jeśli zostanie zauważona nietolerancja dla wprowadzonego nowego produktu, należy wykluczyć go z diety okresowo lub na stałe. Żucie wzmaga wydzielanie soku żołądkowego, dlatego lepiej tolerowane są potrawy o konsystencji papkowatej.
Źródło:
Bruce M. i wsp.: Epidemiology of Helicobacter pylori infection. Helicobacter 2008; 13, 1–6.
Jarosz M. i wsp.: Żywienie w zakażeniu Helicobacter pylori. Żyw Człow 2007; XXXIV, 6: 1584-1593.
Rowicka G. i wsp.: The role of diet in the prophylaxis and treatment of gastric and duodenal ulcer disease. Medycyna Rodzinna; 1/2011, 15-18.
