Dieta w zaburzeniach pracy tarczycy to nie złoty środek, który zakończy chorobę i tym samym pozwoli nie przyjmować leków! Celem prawidłowego żywienia jest przede wszystkim: polepszenie samopoczucia, zapobieganie rozwojowi schorzeń współistniejących, takich jak zaburzenia lipidowe, nadwaga, insulino oporność czy osteoporoza. Ponadto zbilansowana dieta uzupełnia wszelkie niedobory, spowalnia proces zapalny i dostarcza składników do syntezy hormonów.
Wiele osób cierpiących na choroby tarczycy sięga po specjalne diety. Jednak brak jest jednoznacznych badań w piśmiennictwie naukowym dotyczących ich skuteczności. Niektóre z nich mogą nawet pogorszyć stan zdrowia. Najpopularniejszymi dietami są te, w których eliminuje się gluten oraz laktozę. Warto podkreślić, że w środowisku naukowym nie zaleca się rutynowej eliminacji u osób u których nie ma współistniejącej celiakii, nadwrażliwości lub alergii.
Zasady zdrowego żywienia
Dieta osób z zaburzoną pracą tarczycy opiera się na zasadach zdrowego żywienia. Ponadto szczególnie należy zadbać o optymalny udział poszczególnych witamin i składników mineralnych, których niedobór jest często obserwowany przy chorej tarczycy. W licznych badaniach naukowych udowodniono, że osoby z niedoczynnością tarczycy najczęściej cierpią na niedobory białka, witamin: A, C, B6 oraz B1 oraz składników mineralnych: magnez, potas, sód, fosfor. Osoby z Hashimoto (autoimmunologiczne zapalenie tarczycy) mają niski poziom selenu, witaminy E, glutationu, cynku, żelaza oraz witaminy B12.
Podstawy diety
Uznaje się, że białko powinno stanowić do 20% wartości energetycznej diety. Najzdrowszym źródłem białka są chude gatunki mięs, jaja, ryby oraz rośliny strączkowe. Dobrym źródłem są także fermentowane produkty mleczne. Ponadto uważa się, że soję można spożyć najwcześniej po sześciu godzinach od przyjęcia leków. Ryby dostarczają nie tylko białka, ale również jod, selen, wielonienasycone kwasy tłuszczowe oraz witaminę D. Zaleca się spożycie 3-4 porcji ryb w ciągu tygodnia, natomiast u osób z Hashimoto 2 porcje.
Tłuszcze w diecie powinny być głównie pochodzenia roślinnego: oleje roślinne, orzechy oraz nasiona, które dostarczają 20-35% wartości energetycznej diety. Warto zwrócić szczególną uwagę na podaż wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3, które zwiększają wrażliwość komórek na hormony tarczycy.
Węglowodany złożone powinny stanowić 50 – 70% wartości energetycznej diety. Często współwystępująca insulinooporność u osób z niedoczynnością tarczycy sprawia, że zalecane są produkty o niskim indeksie glikemicznym.
Szczególnie istotna jest odpowiednia ilość błonnika biorąc po uwagę częste zaparcia u osób z zaburzeniami pracy tarczycy. Błonnik doskonale zapobiega tym dolegliwościom poprawiając motorykę przewodu pokarmowego. Źródłem błonnika powinny być pełnoziarniste produkty zbożowe, surowe i gotowane na parze warzywa oraz świeże owoce. Warto jednak pamiętać, że nadmiar błonnika w diecie może upośledzać wchłanianie leków, tym samym zmniejszając ich skuteczność.
Witaminy i składniki mineralne
Witaminy A, D, B12 oraz kwasy omega-3 – to główne składniki, których niedobór może sprzyjać nieprawidłowej funkcji tarczycy. Jod, żelazo, selen i cynk – to składniki, które bezpośrednio wpływają na pracę tarczycy.
Jod odpowiada za prawidłową prace tarczycy, jest bowiem niezbędny do syntezy hormonów tarczycy. Jego niedobór skutkuje niewystarczającą ich produkcją. Dodatkowo niedobór jodu powoduje ograniczenie wzrostu oraz powiększenie gruczołu tarczycy i powstanie wola. Celem diety jest zapewnienie zalecanej podaży jodu, równocześnie nie przekraczając maksymalnej dziennej dawki. Najlepszym źródłem jodu są ryby i skorupiaki morskie.. Ryby słodkowodne nie są już zaliczane do dobrego źródła tego pierwiastka, a w pozostałych produktach zawartość jodu jest zmienna. Wynika to głównie z tego czy gleba jest bogata czy uboga w jod oraz obecności tego pierwiastka w paszy karmionych zwierząt. Podsumowując, do źródeł jodu zaliczamy ryby morskie (dorsz, mintaj, makrela, flądra), owoce morza, algi i rośliny rosnące na glebach o dużej zawartości jodu.
Żelazo jest bardzo ważnym pierwiastkiem dla osób z chorobami tarczycy. Jeden z kluczowych enzymów zawiera w swojej cząsteczce właśnie żelazo. Dzięki niezaburzonemu działaniu tego enzymu dochodzi do przemiany tyreoglobuliny w tyroksynę (T4) oraz trijodotyroninę (T3). Żelazo naturalnie występuje głównie w czerwonym mięsie, podrobach (wątroba), ale również zielonych warzywach liściastych, roślinach strączkowych (soja, soczewica, ciecierzyca, fasola), pestkach dyni, sezamie, kakao czy tofu. Obecność niektórych pierwiastków i składników odżywczych może polepszać lub utrudniać wchłanianie żelaza, stąd do czynników, które hamują jego przyswajalność należą: związki fitynowe obecne głównie w produktach zbożowych z pełnego przemiału, kwas szczawiowy – występujący m.in. w kawie, herbacie i kakao, fosforany – zawarte głównie w wędlinach czy produktach mlecznych, zbyt duża ilość błonnika, produkty bogate w wapń, cynk, miedź; niektóre białka np. kazeina.
Kolejnym kluczowym składnikiem jest selen, który wchodzi w skład enzymu i bierze udział w przemianach tyroksyny (T4) w formę aktywną hormonu – trijodotyroninę (T3). Długotrwały niedobór selenu jest wiązany ze złą przyswajalnością jodu nasilającego rozwój objawów niedoczynności tarczycy. Wysokie dawki selenu mogą wywołać zatrucie, dlatego warto zachować szczególną ostrożność stosując suplementy z dużą zawartością selenu. Do naturalnych źródeł selenu zaliczamy ryby, nasiona roślin strączkowych, skorupiaki, mięso (szczególnie podroby), czosnek oraz grzyby.
Cynk jest składnikiem mineralnym niezbędnym do syntezy i prawidłowego funkcjonowania tyroksyny, hormonu tarczycy. Konsekwencją niedoboru cynku w organizmie jest obniżenie stężenia T4 i T3, a tym samym rozwój objawów niedoczynności tarczycy. Warto podkreślić, że wchłanianie tego pierwiastka może być utrudnione podczas długotrwałej suplementacji dużych dawek miedzi. Do źródeł cynku zaliczamy: zarodki pszenne, pestki dyni czy też mięso i jego przetwory.
Goitrogeny
Warzywa z rodziny krzyżowych, m.in. kapusta, brokuł, kalafior czy jarmuż zawierają naturalne związki wolotwórcze, czyli goitrogeny. Według licznych analiz ich niekorzystne działanie polega na wiązaniu jodu, co prowadzi do powstania tzw. wola i rozwoju niedoczynności tarczycy. Warto jednak podkreślić, że ich niekorzystny wpływ rozwija się przy wysokim spożyciu warzyw z rodziny krzyżowych i jednoczesnym niedoborze jodu w organizmie. Co więcej, zawartość goitrogenów można znacząco zmniejszyć podczas gotowania.
Wnioski
Podsumowując, osoby z niedoczynnością tarczycy powinny szczególnie zadbać o odpowiednie żywienie, aktywność fizyczną oraz prawidłową kondycję psychiczną. Dobrze zbilansowana i urozmaicona dieta pozwala na dostarczenie wszystkich niezbędnych witamin i składników mineralnych, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania tarczycy.
Piśmiennictwo:
- Liontiris MI, Mazokopakis EE.: A concise review of Hashimoto thyroiditis (HT) and the importance of iodine, selenium, vitamin D and gluten on the autoimmunity and dietary management of HT patients.Points that need more investigation. Hell J Nucl Med. 2017.
- Vondra K, Vondra K, Stárka L.: Vitamin D and thyroid diseases. Physiol Res. 2015.
- Vries ML, Bibi H.: A Relationship between hypoglycemia, hypothyroidism and Zinc deficiency. Ped Therapeut. 2015.
- Ventura M, Melo M, Carrilho F.: Selenium and Thyroid Disease: From Pathophysiology to Treatment. Int J Endocrinol. 2017.
