Choroba refluksowa to wyjątkowo nieprzyjemna przypadłość. W jej leczeniu najważniejszą role odgrywa modyfikacja stylu życia, ale dodatkowo można stosować wspomagające leczenie farmakologiczne. Co więcej w licznych badaniach udowodniono, że nadwaga oraz otyłość są czynnikiem ryzyka wystąpienia choroby refluksowej przełyku. Przeczytaj od czego zacząć walkę z „refluksem”!
Czym jest choroba refluksowa przełyku?
Choroba ta wynika ze wstecznego zarzucania treści żołądka do przełyku. Refluks może występować także u zdrowych osób: zazwyczaj po posiłku, nie powoduje uchwytnych objawów oraz nie pojawia się w trakcie snu. Mówimy wtedy o refluksie fizjologicznym i po każdym takim epizodzie następuje szybkie oczyszczenie przełyku z zalegającej treści. Możemy wyróżnić refluks kwaśny, zasadowy oraz mieszany, który rozpoznajemy poprzez odpowiednią diagnostykę.
Bariera antyrefluksowa
Nasz organizm posiada tzw. barierę antyrefluksową, do której należy:
górny i dolny zwieracz (mięsień) przełyku, prawidłowa perystaltyka trzonu przełyku (aktywność, która powoduje przesuwanie się pokarmu), proces połykania śliny (chorobie towarzyszy często towarzyszy jej zmniejszone wydzielanie).
Jeśli dojdzie do nieprawidłowej czynności dolnego zwieracza przełyku, zaburzeń opróżniania żołądka i nieprawidłowej perystaltyki przełyku, zalegająca treść pokarmowa powoduje powstanie stanu zapalnego błony śluzowej przełyku oraz charakterystyczne objawy występujące u chorego. Do czynników predysponujących należy również otyłość oraz ciąża (ze względu na podniesioną przeponę – mięsień oddechowy).
Istotne znaczenie w patogenezie choroby odgrywają również przyjmowane przez chorego leki, takie jak doustne środki antykoncepcyjne oraz leki stosowane w chorobie niedokrwiennej serca, nadciśnieniu tętniczym i chorobach płuc. Szczególną uwagę zwraca się na leki z grupy blokerów kanału wapniowego, leki przeciwcholinergiczne czy metyloksantyny, np. teofilina.
Objawy choroby refluksowej przełyku
Chorzy najczęściej skarżą się na zgagę, pieczenie i ból w klace piersiowej. Poza tym charakterystyczne są nudności, możliwe wymioty, odbijanie, uczucie duszności i dyskomfortu za mostkiem, gorycz i niesmak w ustach.
Bardzo często można mieć do czynienia także z:
- przewlekłym kaszlem,
- uszkodzeniem szkliwa zębów,
- dolegliwościami laryngologicznymi – chrypka, chrząkanie,
- zaostrzeniem przebiegu astmy oskrzelowej,
- zahamowaniem wzrastania – niedoborami energetycznymi,
- nawracającymi zapaleniami górnych i dolnych dróg oddechowych.
Powikłania choroby refluksowej
Długo trwający, nieleczony refluks przełykowy może doprowadzić do wielu niekorzystnych zmian w obrębie przełyku, to znaczy: zapalenie błony śluzowej przełyku, zwężenie przełyku, wrzód oraz przełyk Barreta (nieprawidłowy nabłonek przełyku, zmiana uznawana jest za przednowotworową).
Skąd wiem, że to choroba refluksowa przełyku?
Rozpoznanie choroby ustala się na podstawie wywiadu chorobowego i objawów klinicznych. Wykonuje się także badanie endoskopowe, przede wszystkim niezbędne u osób z długo trwającymi dolegliwościami oraz przy zaburzeniach połykania, chudnięciu, krwawieniu z górnego odcinka przewodu pokarmowego. Wskazane jest także 24-godzinne badanie pH-metryczne przełyku, podstawowe w celu określenia kwaśnych epizodów refluksu. Możliwe jest wykonanie także manometrii przełyku (pomiar ciśnienia) oraz ocena impedancji umożliwiająca:
- rozpoznanie refluksu,
- określenie jego zasięgu i składu,
- ustalenie charakteru refluksu: kwaśny, niekwaśny
Zalecenia dietetyczne dla chorych z chorobą refluksową przełyku
Odpowiednia dieta wspomaga leczenie farmakologiczne oraz łagodzi objawy choroby. Należy wykluczyć wszystkie potrawy i napoje, które pobudzają nadmierne wydzielanie soku żołądkowego. Polecana jest dieta bogatobiałkowa z ograniczeniem pokarmów smażonych, pieczonych, wędzonych. Najlepiej jeść częściej i mniejsze porcje, a ostatni posiłek najlepiej spożyć trzy godziny przed snem.
Produkty, które nasilają dolegliwości i których należy się wystrzegać to:
czekolada i wyroby czekoladowe, kakao, mocna kawa i herbata, napoje gazowane, alkohol, żółte i topione sery, smalec, tłuste wędliny i mięsa (baranina, wieprzowina, golonka), wędzone wędliny, salami, zupy na wywarach mięsnych, warzywa wzdymające: kapusta, kalafior, brukselka, fasolka szparagowa, owoce cytrusowe: cytryny, pomarańcze, grejpfruty, mandarynki, ananasy, ostre przyprawy.
W chorobie refluksowej każdy pacjent może modyfikować listę pokarmów dozwolonych i niedozwolonych w oparciu o własne, indywidualne doświadczenia.
Modyfikacja stylu życia
W przypadku wystąpienia objawów choroby refluksowej przełyku konieczna jest modyfikacja stylu życia.
Najważniejsze zalecenia dotyczą utrzymania prawidłowej masy ciała, zmiany objętości posiłków oraz tempa ich spożycia, zaprzestania palenia papierosów, utrzymania właściwej pozycji ciała w czasie snu i odpoczynku:
masa ciała:
W licznych badaniach klinicznych udowodniono, że nadwaga oraz otyłość są czynnikiem ryzyka wystąpienia choroby refluksowej przełyku. Takim osobom zaleca się zmniejszenie masy ciała , ponieważ nadprogramowe kilogramy zwiększają ciśnienie wewnątrzbrzuszne, co nasila objawy chorobowe.
palenie papierosów:
Palenie papierosów powoduje zmniejszenie napięcia w dolnym zwieraczu przełyku oraz upośledzenie oczyszczania przełyku, co w konsekwencji prowadzi do zwiększenia liczby epizodów refluksu. Dlatego głównym zaleceniem jest zaprzestanie palenia papierosów.
pozycja ciała w czasie snu i odpoczynku:
Aby zmniejszyć dolegliwości zaleca się przyjmowanie odpowiedniej pozycji w czasie snu oraz odpoczynku. Najlepiej jeśli po spożytym posiłku chory nie przyjmuje pozycji leżącej. Uznaje się, że kolacja powinna być lekkostrawa i spożyta najpóźniej trzy godziny przed pójściem spać. Uniesienie wezgłowia łóżka o 15 do 20 cm dodatkowo zmniejsza wystąpienie objawów chorobowych w nocy.
objętość posiłków i tempo ich spożycia:
Częstsze występowaniu epizodów refluksu związane jest ze spożywaniem dużej objętości posiłków. Zatem zaleca się aby chorzy spożywali mniejsze objętościowo posiłki, ale częściej – 5–6 niewielkich posiłków dziennie. Dodatkowo konieczne jest aby posiłki były spożywane w wolnym tempie i spokojnej atmosferze.
Im szybciej spożywamy posiłek tym więcej powietrza połykamy w czasie jedzenia. A to może zwiększyć ciśnienie wewnątrzbrzuszne i przyczynić się do częstszego występowania refluksu.
aktywność fizyczna:
Zaobserwowano, że objawy choroby refluksowej przełyku nasilają się zarówno po dużym wysiłku fizycznym, jak i częstym lub długotrwałym schylaniu się. Nieprzyjemne dolegliwości mogą wystąpić także po wysiłku fizycznym wykonywanym bezpośrednio po posiłku, stąd kluczowe jest unikanie wszelkich poposiłkowych aktywności.
Warto jednak podkreślić, że umiarkowana aktywność fizyczna, jak rekreacyjna jazda na rowerze, zmniejsza ryzyko wystąpienia choroby refluksowej. Prawdopodobnie jest to związane ze wzmocnieniem mięśni przepony oraz utrzymaniem prawidłowej masy ciała.
Leczenie farmakologiczne
W leczeniu choroby refluksowej przełyku najważniejszą role odgrywa modyfikacja stylu życia, ale dodatkowo można stosować wspomagające leczenie farmakologiczne. Najczęściej stosuje się leki silnie zmniejszające wydzielanie kwasu żołądkowego, tj. inhibitory pompy protonowej.
U kobiet ciężarnych w pierwszej kolejności wprowadza się modyfikację stylu życia oraz odpowiednią dietę. Jeśli trzeba zastosować leki, wykorzystuje się je przez możliwie jak najkrótszy czas i w najmniejszej dawce. Najczęściej stosowane są leki zobojętniające, które nie wchłaniają się do krwiobiegu z przewodu pokarmowego.
Piśmiennictwo:
Nilsson M., Johnsen R., Ye W. et al.: Lifestyle related risk factors in the aetiology of gastrooesophageal reflux. Gut 2004, 53, 1730-1735.
Wu P., Zhao X.H., Ai Z.S., et al.: Dietary intake and risk for reflux esophagitis: a case-control study. Gastroenterol. Research Pract., 2013, 2013, 1-9.
Zheng Z., Nordenstedt H., Pedersen N.L., et al.: Lifestyle factors and risk for symptomatic gastroesophageal reflux in monozygotic twins. Gastroenterology 2007, 132, 87-95.
