Alergia pokarmowa to nieprawidłowa reakcja organizmu na spożywane pokarmy. Częstość jej występowania związana jest z wiekiem i potocznie nazywana „marszem alergicznym”. To pojęcie oznacza, że w dzieciństwie dominuje alergia pokarmowa i atopowe zapalenie skóry, natomiast w wieku młodzieńczym i u osób dorosłych: astma oraz alergiczny nieżyt nosa.
Alergia pokarmowa, a nietolerancja
Warto w tym miejscu rozróżnić dwa pojęcia: alergia oraz nietolerancja pokarmowa. Mówiąc o alergii mamy na myśli reakcję organizmu spowodowaną udziałem mechanizmów immunologicznych, stąd można ją podzielić na IgE-zależną i IgE-niezależną (IgE to przeciwciało, immunoglobulina klasy E). Z kolei nietolerancja pokarmowa posiada podłoże nieimmunologiczne i określana jest jako reakcja niealergiczna. Obejmuje na przykład zaburzenia enzymatyczne związane z nietolerancją laktozy czy nadwrażliwością na salicylany.
Dodatkowo immunoniezależna nadwrażliwość pokarmowa w przeciwieństwie do alergii, bardzo często nie wiąże się z jednym rodzajem pokarmu. Dlatego w takich sytuacjach zaleca się prowadzenie dzienniczka żywieniowego przez pacjenta.
Pokarmy powodujące większość alergii pokarmowych IgE-zależnych to mleko krowie, orzeszki arachidowe, owoce morza, owoce i warzywa, ryby, jaja i pszenica. Mleko i pszenica to także dwie najczęstsze przyczyny nietolerancji pokarmowych. Spośród przypraw najczęściej uczula cynamon. W alergii na jajo kurze znacznie częściej i silniej uczula białko niż żółtko. U dzieci za większość alergii spowodowana jest przez kilka pokarmów: mleko krowie, jajo kurze, soję, pszenicę, orzeszki ziemne, orzechy. Głównym pokarmem niemowląt jest mleko, stąd najczęściej rozpoznawanym w wieku niemowlęcym rodzajem alergii jest alergia na białka mleka krowiego: kazeinę i białka serwatkowe.
U pacjentów u których objawy pojawiają się po spożyciu mleka lub pszenicy warto brać pod uwagę występowanie nietolerancji laktozy lub choroby trzewnej. Kiedy nie można wyodrębnić konkretnego pokarmu odpowiedzialnego za nieprawidłową reakcje organizmu warto zwrócić uwagę na przyprawy, dodatki do żywności (tartrazyna, żółcień pomarańczowa,, glutaminian sodu, pirosiarczan sodu), salicylany (kawa, herbata, pomidory, winogrona, zioła i przyprawy: czarny pieprz, mięta, wyciąg z drożdży), pokarmy bogate w histaminę i tyraminę.
Reakcje związane z alergią pokarmową mogą ustąpić lub złagodnieć z wiekiem dziecka – zwłaszcza po ukończeniu trzeciego roku życia. Zjawisko to określa się mianem nabywania tolerancji na określony pokarm lub potocznie: wyrastaniem z alergii. Uznaje się, że prawdopodobieństwo wyrośnięcia z alergii pokarmowej jest większe u dzieci z rodzin, w których nie występują choroby atopowe, takie jak atopowe zapalenie skóry, astma oskrzelowa czy też alergiczny nieżyt nosa.
Alergia krzyżowa
Ważnym zagadnieniem jest także pojęcie alergii krzyżowej, która polega na występowaniu reakcji w tym samym czasie na co najmniej dwa alergeny. Jest spowodowana zbliżoną budową białkową alergenów, a dokładnie obecnością epitopów homologicznych (epitop – sekwencja aminokwasów w alergenie), co umożliwia przeciwciału specyficznego dla jednego alergenu wiązanie się z innym.
Reakcje krzyżowe mogą zachodzić między
- różnymi alergenami pokarmowymi,
- alergenami pokarmowymi i wziewnymi(np. pyłki, sierść zwierząt),
- oraz alergenami pokarmowymi i kontaktowymi(np. z lateksem).
Bardzo często obserwuje się występowanie alergii krzyżowej między pyłkami roślin, a warzywami i owocami. W takim przypadku konieczne jest wprowadzenie odpowiedniej diety eliminacyjnej w trakcie pylenia szkodzących pyłków. Przykładem może być alergia na pyłki brzozy: w czasie jej pylenia zaleca się nie spożywanie między innymi jabłek (mogą być przyczyną dolegliwości w okolicy jamy ustnej).
Podstawą leczenia alergii pokarmowej jest eliminacja szkodliwych produktów, w tym celu stosuje się odpowiednio dobraną dietę eliminacyjną. Jest to sposób żywienia, w którym na stałe lub okresowo wyłącza się z codziennego jadłospisu konkretny produkt lub grupę produktów. Do alergii krzyżowej często może dojść na przykład między mlekiem krowim, a mlekiem kozim; cielęciną/wołowiną, a jagnięciną oraz pszenicą, a innymi zbożami.
Czynniki genetyczne
Istnieje wiele czynników, które określają wystąpienie alergii np. pokarmowej u dziecka. Jednak największe znaczenie mają czynniki genetyczne, tj. występowanie alergii u najbliższych członków rodziny. Jeśli u rodziców lub rodzeństwa zdiagnozowano chorobę alergiczną, istotnie zwiększa się ryzyko rozwoju alergii u dziecka. Dla przykładu: choroba alergiczna występuje u obojga rodziców – ryzyko rozwoju 40-60%, u jednego z rodziców 20-40%, a u jednego z rodzeństwa to 25-35%.
Dieta eliminacyjna i dieta rotacyjna
Każda dieta eliminacyjna stwarza potencjalne ryzyko powstania niedoborów pokarmowych oraz niedożywienia. Dodatkowo w leczeniu alergii może istnieć wskazanie stosowania diety rotacyjnej. Jest ona stosowana w przypadku alergii na kilka lub więcej pokarmów. Spożywanie codziennie tego samego produktu powoduje przeciążenie układu odpornościowego i może spowodować alergizację na kolejne pokarmy.
Dzięki diecie rotacyjnej unikamy nadmiernej ilości alergenów z tej samej rodziny (w przypadku pokarmów roślinnych) oraz klasy (określenie dotyczące produktów zwierzęcych). Dodatkowo może pomagać w zidentyfikowaniu szkodzącego produktu. Aby zastosować dietę rotacyjną konieczne jest stwierdzenie lub podejrzenie alergii oraz znajomość przynależności danego pokarmu do określonej rodziny lub klasy.
Zasady diety: produkty z tej samej grupy spożywa się co czwarty dzień (np. pszenica we wtorek, a następnie dopiero w sobotę). Istnieje możliwość spożycia tego samego dnia kilku produktów z jednej klasy/rodziny (najlepiej dopiero po okresie wstępnym diety, gdy analizuje się każdy produkt z osobna), ale wskazane jest jednoczesne notowanie w dzienniczku żywieniowym zaobserwowanych objawów.
Jest możliwe także spożycie produktów z tej samej grupy co dwa dni, ale jest to wykluczone u pacjentów z ciężkim przebiegiem alergii. W takim przypadku nie zaleca się spożycia pokarmów z tej samej rodziny/klasy dwa razy w ciągu dnia lub podczas tego samego posiłku. Dieta rotacyjna pozwala na eliminację pokarmów alergizujących oraz rotację pokarmów dobrze tolerowanych.
Podsumowując, nie przeprowadzaj takich zmian w swojej diecie bez konsultacji ze specjalistą dietetykiem.
Wyniki badań naukowych dotyczących konieczności eliminacji alergenów lub redukcję ekspozycji na nie w celu obniżenia prawdopodobieństwa wystąpienia choroby alergicznej są niejednoznaczne. Nie ma także udowodnionego korzystnego działania profilaktycznego diety z eliminacją potencjalnych alergenów podczas ciąży oraz karmienia piersią. Stosowanie diety eliminacyjnej w trakcie laktacji także jest stanowczo odradzane. Udowodnione działanie prewencyjne ma natomiast całkowite karmienie niemowlęcia piersią przez pierwszych sześć miesięcy życia dziecka
Piśmiennictwo:
Boyce J.A. i wsp.: Guidelines for the diagnosis and management of food allergy in the United States: Summary of the NIAID-sponsored Expert Panel Report. J. Allergy Clin. Immunol., 2010; 126: 1105–1118.
Dobek R. i wsp.: Allergy prevention – between allergen avoidance and tolerance. Alergia Astma Immunologia 2010, 15 (4): 175-179.
