Nietolerancja laktozy polega na jej zaburzonym trawieniu i wchłanianiu. Za strawienie do formy przyswajalnej odpowiedzialny jest enzym jelitowy o nazwie laktaza. Jej aktywność zależy przede wszystkim od wieku: największa jest u noworodków i niemowląt, dla których mleko jest głównym pożywieniem. Po tych okresie, aktywność laktazy spada.
Wyróżniamy różne rodzaje nietolerancji laktozy:
-
wrodzona, w którym dochodzi do całkowitego niedoboru laktazy i należy stosować dietę bezlaktozową przez całe swoje życie,
-
wtórna (nabyta) – o charakterze przejściowym w przebiegu dolegliwości żołądkowo-jelitowych, mukowiscydozy, choroby Leśniowskiego-Crohna, zażycia niektórych leków lub podczas alergii pokarmowej,
-
pierwotna – najczęstsza postać. Dochodzi do zaniku aktywności laktazy z wiekiem. Stopień nietolerancji zależy między innymi od wieku, stanu mikroflory jelit, aktywności enzymu, częstości opróżniania żołądka.
Pierwsze objawy nietolerancji laktozy typu pierwotnego mogą pojawić się dopiero po ukończeniu 3 – 5 roku życia, natomiast te związane z całkowitym wrodzonym brakiem laktazy charakteryzują się typową biegunką osmotyczną już po pierwszych karmieniach dziecka.
Objawy nietolerancji laktozy
Dolegliwości związane z nietolerancją cukru mlecznego są bardzo charakterystyczne i należą do nich:
-
nudności i wymioty,
-
biegunka,
-
wzdęcia,
-
uczucie pełności,
-
kurczowe bóle brzucha,
-
kolki,
-
przelewanie i odbijanie,
-
burczenie w brzuchu,
-
nadmierne ilości gazów jelitowych.
Nasilenie objawów nietolerancji może być różne ze względu na to, że zawartość laktozy zmienia się w zależności od partii produktu, a także czasu przechowywania.
Diagnostyka nietolerancji laktozy
Aby zdiagnozować i potwierdzić, że mamy do czynienia z nietolerancją laktozy można dokonać testu oddechowego z oceną stężenia wodoru w wydychanym powietrzu (WTO). Jest to obecnie najbardziej miarodajny wskaźnik, a tym samym bezinwazyjna metoda oceny trawienia i wchłaniania. Może być pomocne także wykonanie badania analitycznego stolca wykazującego cechy charakterystyczne dla biegunki osmotycznej.
Czy nietolerancja laktozy może być związana z alergią na pokarm?
Alergia pokarmowa może być związana z zanikiem kosmków jelitowych (w takiej sytuacji mówi się o enteropatii), co prowadzi do uszkodzenia także rąbka szczoteczkowego, na którym umiejscowione są enzymy – dwusacharydazy: wspomniana wcześniej laktaza, ale także maltaza i sacharaza. Laktaza odpowiadająca za prawidłowe trawienie cukru mlecznego na skutek zapalenia towarzyszącego alergii najłatwiej ulega uszkodzeniu. Jednocześnie jej aktywność w porównaniu do pozostałych enzymów powraca najpóźniej, w momencie całkowitego odnowienia nabłonka jelitowego. Szacuje się, że współwystępowanie nietolerancji laktozy i alergii na białka mleka krowiego to częstość na poziomie 4%. Dlatego w przypadku pacjentów z enteropatią, którzy wykazują objawy nietolerancji laktozy dietę z wykluczeniem cukru mlecznego stosuje się przez co najmniej 6 do 8 tygodni. W tym czasie powinno dojść do normalizacji procesu trawienia oraz wchłaniania i zaniku objawów towarzyszących nietolerancji. Po upływie wskazanego czasu można podjąć próbę wprowadzenia minimalnej ilości laktozy do diety i zaobserwowania objawów.
Dieta w nietolerancji laktozy
Odpowiednia dieta polega na całkowitym wykluczeniu, bądź ograniczeniu ilości spożywanej laktozy. Na rynku istnieje wiele mlek modyfikowanych przeznaczonych do żywienia niemowląt. Są to preparaty niskolaktozowe i bezlaktozowe. Bez białka mleka krowiego i laktozy (oraz glutenu) są także mieszanki sojowe. Jednak pamiętajmy, że mogą okazać się nieskuteczne w przypadku alergii na białko mleka krowiego, gdyż może rozwinąć się również alergia na soję.
W przypadku nietolerancji bardzo pomocne mogą okazać się mleczne produkty fermentowane, ukwaszane przez bakterie fermentacji mlekowej (mogą im towarzyszyć drożdże). Należą do nich: jogurt, mleko ukwaszone, mleko acidofilne oraz kefir. Bakterie fermentacji mlekowej zawierają enzym beta-galaktozydazę rozkładający znaczną część laktozy zawartej w napojach fermentowanych prowadząc do ich lepszej tolerancji. Ponadto w piśmiennictwie naukowym można odnaleźć doniesienia, które wskazują na znakomity efekt probiotycznych bakterii w celu łagodzenia objawów nietolerancji laktozy.
Istnieje możliwość, coraz popularniejsza, aby stosować substytucję egzogennej laktazy. Dla dzieci z kolką niemowlęcą stworzono specjalne krople, które można dodać do mleka lub podać na łyżeczce (w przypadku karmienia piersią). Preparat rozkłada zawartą w mleku laktozę oraz sprawia, że jest bardziej przyswajalna i dzięki temu eliminuje dolegliwości kolkowe. Dla starszych dzieci, bądź dorosłych, stworzono suplement diety w postaci tabletek, zawierających ten enzym. Miejmy na uwadze, że jest to suplement diety i nie powinno się przekraczać zalecanej dawki dziennej do spożycia. Ilość spożytych kapsułek należy dostosować do wielkości spożywanego posiłku oraz indywidualnej wrażliwości.
Warto pamiętać, że istnieją produkty, w których na pierwszy rzut oka nie spodziewalibyśmy się zawartości laktozy. Do nich można zaliczyć: pieczywo i inne wyroby piekarskie, sosy sałatkowe, płatki zbożowe, zupy w proszku, słodycze, wyroby cukiernicze czy lody. Chociaż są to często ilości śladowe, niektóre osoby mogą nawet po tak niewielkiej ilości laktozy odczuwać objawy.
Podsumowując i odpowiadając na pytanie zawarte w tytule artykułu, w dzisiejszych czasach przy nietolerancji laktozy (za wyjątkiem nietolerancji wrodzonej – dieta bezlaktozowa stosowana przez całe życie) nie trzeba od razu rezygnować z całej gamy produktów mlecznych. Co ważne, producenci czujnie odpowiadają na potrzeby konsumentów, stąd na polskim rynku można otrzymać coraz więcej produktów bezlaktozowych: począwszy od serów twarogowych, jogurtów po sery żółte czy napoje mleczne. Ponadto jeżeli osoba z hipolaktazją toleruje pewną ilość np. mleka – może je pić w niewielkich ilościach, w kilku porcjach w ciągu dnia między innymi w celu dostarczenia swojemu organizmowi łatwoprzyswajalnego wapnia. Co więcej mleko warto spożywać z innymi produktami (szczególnie takimi, które długo przebywają w przewodzie pokarmowym), ponieważ dzięki temu dochodzi do dłuższego działania enzymu (laktazy) na laktozę.
opracowała-dietetyk Ewelina Lis
-
Szajewska H., Książyk J., Kaczmarski M., Cudowska B.: Kontrowersje w pediatrii – debata ekspertów. Czy nietolerancja laktozy jest istotnym problemem klinicznym u dzieci z alergią na białka mleka krowiego? Med. Prakt. Pediatr. 1/2005: 95–102.
-
Montalto M., Curigliano V., Santoro L. i wsp.: Management and treatment of lactose malabsorption. World J. Gastroenterol., 2006; 12 (2): 187–191.
-
Zhong Y., Huang C.Y., He T. i wsp.: Effect of probiotics and yogurt on colonic microflora in subjects with lactose intolerance. Wei Sheng Yan Jiu, 2006; 35 (5): 587–591.
