Karmienie zaczyna się wkrótce po urodzeniu dziecka, to znaczy optymalnie w ciągu 0,5 do 2 godzin. Najkorzystniejszym, najbardziej fizjologicznym i najbardziej racjonalnym sposobem żywienia niemowląt jest karmienie naturalne. WHO (World Health Organization) zaleca wyłączne karmienie piersią przez pierwsze 6 miesięcy. Po tym czasie powinno się stopniowo wprowadzać produkty uzupełniające, jednocześnie kontynuując karmienie piersią do końca 1 roku życia.
Zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze jest największe u dzieci w okresie niemowlęcym i maleje wraz z wiekiem dziecka. Przez pierwsze pół roku dziecko podwaja swoją urodzeniową masę, a po roku potraja. Niemowlę w pierwszych 6 miesiącach powinno być karmione „na żądanie” tzn. wtedy, gdy sygnalizuje głód. Nie należy wyznaczać sztywnych godzin karmienia.
Pokarm kobiecy jest dostosowany do możliwości trawienia, przyswajania i metabolizowania przez organizm dziecka. Zawiera wszystkie niezbędne składniki odżywcze w odpowiednich ilościach i korzystnym składzie dostosowanym do potrzeb organizmu niemowlęcia zapewniając jego dobry rozwój fizyczny i psychiczny. Ponadto nie obciąża niedojrzałego jeszcze w pełni przewodu pokarmowego i układu wydalniczego.
Niemodyfikowane mleko krowie nie jest zalecane z wielu powodów. Zawartość składników mineralnych w mleku ludzkim wynosi około 2 g/l, to znaczy ponad 3 razy mniej niż w mleku krowim (ta ilość warunkuje małe osmotyczne obciążenie nerek). Białko mleka kobiecego jest lepiej przyswajalne, jest go 3 razy mniej, zawiera mniej kazeiny oraz nie zawiera obcych gatunkowo białek. Ponadto stosunek dwóch aminokwasów: metioniny do cysteiny w mleku kobiecym jest korzystniejszy i wynosi około 1.
Pokarm kobiecy zawiera więcej laktozy (podstawowego węglowodanu zbudowanego z glukozy i galaktozy) niż mleko krowie. Dodatkowo niemowlę karmione piersią otrzymuje odpowiednią ilość tłuszczu: w pokarmie kobiecym kwasy tłuszczowe nienasycone i nasycone występują w prawie równych ilościach, z niewielką przewagą kwasów nienasyconych, które są niezbędne do prawidłowego wzrastania oraz mielinizacji ośrodkowego układu nerwowego. Natomiast tłuszcz występujący w mleku krowim jest mniej zemulgowany, a tym samym trudniej przyswajalny. Jest całkowicie pozbawiony wielonienasyconych kwasów tłuszczowych.
Przez pierwsze 5 miesięcy niemowlę czerpie żelazo z zapasów zmagazynowanych w wątrobie podczas ostatniego trymestru życia płodowego. Mleko kobiece zawiera niewielkie ilości tego składnika mineralnego, jednak jest on bardzo dobrze przyswajalny: aż w 50%, podczas gdy żelazo z mleka krowiego jest wykorzystywane w 5-10%.
Gdy kobieta nie może karmić naturalne lub dziecko nie toleruje w jakikolwiek sposób mleka matki, konieczne jest wprowadzenie żywienia sztucznego polegającego na zastąpieniu mleka matki specjalnym mlekiem modyfikowanym. W sytuacji gdy ilość pokarmu nie wystarcza do zaspokojenia potrzeb niemowlęcia, wprowadza się żywienie mieszane. Do sposobów żywienia mieszanego można zaliczyć np. karmienie na żądanie z jednej i drugiej piersi z dokarmianiem butelką lub co drugie karmienie z obu piersi na zmianę z butelką.
Najczęstsze błędy w żywieniu
Istnieje kilka powszechnie występujących błędów w żywieniu niemowląt. Do nich zaliczyć można zbyt krótkie karmienie piersią, dosalanie i dosładzanie potraw, zastępowanie mleka modyfikowanego mlekiem krowim, dopajanie niemowląt, gdy nie jest to konieczne oraz zbyt późne rozszerzanie diety dziecka.
Wymienić można wiele zachowań żywieniowych, które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia otyłości w wieku dorosłym u dzieci (po ukończeniu 12 miesiąca życia). W procesie odstawiania dziecka od piersi bardzo niedobrze jeśli dochodzi do przedłużania karmienia butelką oraz późnego wprowadzania do diety pokarmów wymagających żucia. Szczególnie niekorzystne są niektóre metody: używanie pokarmów jako uspokajaczy lub jako „smoczka”, wykorzystywanie pokarmów jako nagrody. Po odstawieniu od piersi nie powinno zachęcać się do spożywania słodyczy, potraw smażonych. Jednocześnie błędem jest unikanie urozmaiconej diety.
Zasady rozszerzania diety
Prawidłowe rozszerzanie diety, czyli proponowanie posiłków dodatkowych zgodnie z rozwojem i gotowością niemowlęcia promuje jego rozwój i wpływa na zachowanie zdrowia. Uważa się, że do 6 miesiąca życia niemowlęta powinny być wyłącznie karmione mlekiem – najlepiej pokarmem naturalnym. Po tym czasie zapotrzebowanie maluszka zmienia się znacząco i nie może być już zapewnione jedynie przez pokarm mleczny.
Po upływie 6 miesięcy, karmienie piersią nadal jest podstawą, ale należy stopniowo zacząć wprowadzać nowe produkty do diety dziecka. W przypadku karmienia mlekiem modyfikowanym nowe produkty należy wprowadzać po ukończeniu 4 miesiąca życia dziecka, jednak zaleca się ich wprowadza po ukończeniu 6 miesiąca życia. Zapoznanie maluszka z nowymi smakami najlepiej rozpocząć od warzyw – marchewki czy ziemniaka. Dzięki temu wyrobimy lepszą tolerancje smakową niż gdy zaczniemy karmić dziecko słodkimi owocami. Stopniowo, nawet w kilkudniowych odstępach można wprowadzać kolejne warzywa. Następnie dziecko może spróbować owoców – w postaci musu, później cząstek do samodzielnego jedzenia.
Kiedy dziecko zasmakowało już swoich pierwszych warzyw, owoców czy zbóż, niezmiernie ważne jest wprowadzenie do jadłospisu mięsa i jajka (żółtko i białko). Najlepiej i najłatwiej jeśli podamy je w puree warzywnym. Z mięs możemy wybrać drób bez skóry – kura czy indyk, a także jagnięcinę czy królika.
Przygodę z rybami można rozpocząć już w 7 miesiącu życia – przynajmniej 1-2 razy w tygodniu, jeśli nie zaobserwujemy żadnej reakcji alergicznej. Później, czyli około 11-12 miesiąca życia maluszka można wprowadzać produkty mleczne na bazie mleka krowiego. Produkty zbożowe – w tym gluten można podać dziecku już od 4 miesiąca życia (u dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym), ale czas na ich wprowadzanie jest wydłużony do 12 miesiąca życia. Pamiętajmy aby nowy produkt wprowadzać nawet kilka razy zanim podejmiemy decyzję o całkowitym wyeliminowaniu go z jadłospisu dziecka.
Miejmy także na uwadze zmianę konsystencji posiłków. Po 4 miesiącu życia do 7 maluszek powinien spożywać gładkie puree łyżeczką. Po 7 miesiącu należy wprowadzać produkty rozgniecione widelcem, drobno posiekane. Wszystko po to aby dziecko nabyło umiejętność gryzienia i żucia, a po 12 miesiącu usprawniło się żucie i ustabilizowała żuchwa.
Suplementacja
Schemat żywienia niemowląt zwraca uwagę na zalecaną w 1 roku życia suplementację. Dotyczy ona witaminy D i witaminy K. Witaminę K podajemy dzieciom w jednorazowym wstrzyknięciu domięśniowym do 6 godzin po urodzeniu. Postępowanie takie ma na celu profilaktykę krwawienia, w tym krwawienia śródczaszkowego. Jeśli w diecie niemowlęcia istnieje ryzyko zbyt niskiej podaży kwasów tłuszczowych (DHA poniżej 100 mg/ dobę), należałoby rozważyć razem z pediatrą włączenie suplementacji po 6 miesiącu życia maluszka. Warto w tym miejscu podkreślić, że kwasy te pełnią ważną funkcję w optymalnym rozwoju umysłowym dziecka. Ponadto według jednej z prac niemowlęta z niedoborem witaminy D cechują się zwiększonym ryzykiem występowania schizofrenii w dorosłym wieku.
Podsumowując, pamiętajmy, że stan zdrowia dziecka w okresie niemowlęcym jest uwarunkowany stylem życia rodziny, ich zwyczajami kulturowymi i całokształtem zachowań żywieniowych. Niewłaściwy sposób żywienia niemowlęcia może wiązać się z wystąpieniem otyłości, a nawet skłonnością do reakcji alergicznych w późniejszych latach.
Bibliografia:
- Darryl W. Eyles i wsp.: The association between neonatal vitamin D status and risk of schizophrenia. Scientific Reports, 2018; 8 (1).
- Zalewska M., Maciorowska E., Rola edukacji żywieniowej w populacji dzieci, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2013, 19, 3.
- Socha J., Socha P., Weker H., Żywienie dzieci a zdrowie wczoraj, dziś i jutro, Pediatria Współczesna, Gastroenterologia, Hepatologia i Żywienie Dziecka, 2010, 12, 1.
- Kosecka M., Prawidłowe żywienie dzieci w wieku wczesnoszkolnym jako niezbędny element profilaktyki chorób cywilizacyjnych, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2014, 20, 2.
- Szajewska H. i wsp.: Poradnik żywienia niemowląt, Medycyna Praktyczna.
- Krawczyński M. (red.), Żywienie dzieci w zdrowiu i w chorobie, wyd. Help-Med, Kraków, 2015.
