Wątroba jest organem o przeciętnej wadze 1,2-1,4 kg u kobiet i 1,4-1,6 kg u mężczyzn. W organizmie odpowiada za formowanie i wydzielanie żółci, metabolizmu hemu i bilirubiny, magazynowanie związków potrzebnych do funkcjonowania organizmu, syntezy cholesterolu de novo (około 3g/24godziny), aż do syntezy lipoprotein VLDL, LDL i HDL, odtruwa nasz organizm z toksyn oraz zachodzi w niej synteza większości białek ustrojowych, np. albumin, których w ciągu doby powstaje około 120-200 mg na każdy 1 kilogram masy ciała. Oczywiście, wątrobowa synteza albumin może ulec podwojeniu w stanach nadmiernej ich utraty, bądź zwiększonej degradacji metabolicznej.
Gdy dochodzi do niewydolności wątroby zaburzeniu ulega metabolizm białka, węglowodanów, tłuszczów oraz wody i elektrolitów. Zwiększa się rozpad białka, głównie w mięśniach szkieletowych, wzrasta ilość amoniaku we krwi, a także zapotrzebowanie energetyczne. Upośledzeniu ulega synteza trójglicerydów (kwasów tłuszczowych), następuje zatrzymanie sodu i wody w ustroju i dochodzi do niedoboru jonu potasu i fosforu.
Do głównych objawów znacznego uszkodzenia wątroby zaliczamy żółtaczkę (zażółcenie powłok skórnych), encefalopatię wątrobową (zaburzenia czynności mózgu) oraz osłabienie (skutek upośledzonej syntezy białek tkankowych oraz upośledzonego odżywiania).
Często dochodzi do niedożywienia białkowo-energetycznego, które jest następstwem niedostatecznej podaży doustnej, stanu nieprzytomności w encefalopatii wątrobowej, zwiększonego zapotrzebowania energetycznego u osób nadużywających alkohol etylowy, upośledzonego trawienia i wchłaniania składników pokarmowych, a także obniżonego magazynowania glukozy w wątrobie.
Przewlekła niewydolność wątroby
W przypadku tej jednostki chorobowej zaleca się ograniczenie podaży białka do około 40-60 gram na dobę, z przewagą białka roślinnego. Jest ono bardziej korzystne ze względu na niższą zawartość metioniny (aminokwasu) w stosunku do białek zwierzęcych (metionina odgrywa istotną rolę w powstawaniu encefalopatii). Białka mięsa są najgorzej tolerowane, po ich spożyciu wzrasta ilość amoniaku we krwi.
Ilość białka w diecie należy rozpatrzyć uważniej w przypadku wystąpienia encefalopatii wątrobowej. Nie zaleca się całkowitego wyeliminowania białka z diety (wyjątkiem jest ostra niewydolność wątroby). Konieczna jest eliminacja czynników zwiększających wystąpienie encefalopatii: odstawienie leków uspokajających, zwalczanie zaparcia stolca oraz wyrównanie zaburzeń elektrolitowych.
Po konsultacji z dietetykiem lub lekarzem, można wprowadzić do diety aminokwasy alifatyczne (około 30 gram na dobę). Skuteczne jest leczenie farmakologiczne: leki hamujące wytwarzanie związków azotowych w jelicie –neomycyna (jej ograniczeniem jest duża nefrotoksyczność, to znaczy toksyczny wpływ na nerki), metronidazol, laktuloza (często powoduje biegunkę) oraz leki z grupy tzw. agonistów dopaminy –bromokryptyna.
Marskość wątroby
Choroba spowodowana jest zwyrodnieniem i zmianami martwiczymi komórek wątroby. Jest przewlekła i nieodwracalna. Do najczęstszych przyczyn zalicza się nadmierne spożycie alkoholu lub zakażenie wirusami zapalenia wątroby typu B i C. Do innych przyczyn możemy zaliczyć leczenie, na przykład hipoglikemizujące, psychotropowe, antykoncepcyjne, a także choroby dróg żółciowych.
Restrykcyjne zalecenia dietetyczne często nie są zalecane. Ważne jest aby spożywać 4-6 posiłków na dobę (małe ilości o temperaturze pokojowej). Tłuszcze powinny być lekkostrawne, unikać należy między innymi tłustych mięs, masła i smalcu. Przeciwwskazane jest spożycie alkoholu, kawy, mocnej herbaty, ostrych przypraw i pokarmów wzdymających. Jeśli nie występują obrzęki – nie ogranicza się podaży płynów. Konieczne jest spożycie późnego posiłku wieczornego, bogatego w węglowodany, na przykład kanapka z dżemem. Wynika to z tego, że nieprawidłowa praca wątroby doprowadza do przyspieszonego głodzenia w nocy i zaburzeń procesów biochemicznych. Skutkiem jest utrata podskórnej tkanki tłuszczowej oraz zmniejszenie masy mięśniowej. Może rozwinąć się niedożywienie białkowo-energetyczne z wszystkimi jego następstwami.
Objawy kliniczne towarzyszące marskości wątroby uzależnione są od czasu trwania tej choroby, ilości czynnego miąższu narządu, zaburzeń krążenia wrotnego oraz przebiegu i stosowanego leczenia.
W wielu przypadkach choroba przebiega całkowicie bezobjawowo i zostaje wykryta przez przypadek. Jeśli jednak pojawiają się objawy, na początku mogą być skąpe i często pomijane.
Do objawów ogólnych marskości wątroby zalicza się osłabienie i łatwe męczenie się. Są to często jedyne i długo utrzymujące się symptomy. Dodatkowo obserwuje się stan podgorączkowy, utratę łaknienia i postępujące zmniejszenie masy ciała. Można zaobserwować charakterystyczne zmiany skórne: żółtaczkę czy tzw. naczyniaki gwiaździste (pajączki wątrobowe). Niejednokrotnie dochodzi do zaburzeń w układzie pokarmowym: wzdęcia, nudności oraz wymioty. Pojawia się wygładzenie języka oraz obrzęk ślinianek. Nie można zignorować także bólu w prawej okolicy podżebrowej. Z czasem powiększa się śledziona oraz może rozwinąć się wodobrzusze.
Czy można uniknąć zachorowania? Czynników, które prowadzą do rozwoju marskości wątroby jest wiele, na niektóre na szczęście mamy wpływ. Można określić je jako zewnętzrzne – związane są z naszym stylem życia oraz z zażywanymi lekarstwami. Przede wszystkim całkowita absystencja alkoholowa lub ograniczenie spożycia alkoholu do umiarkowanych ilości do jeden z najważniejszych czynników zapobiegających marskości wątroby.
Równie istotnym elementem profilaktyki jest styl życia ograniczający narażenie na zakażenie wirusami o szczególnym powinowactwie do wątroby oraz szczepienia ochronne przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B.
Bardzo ważne jest spożywanie świeżej żywności i odpowiednie przechowywanie suchych produktów – w szczególności mąk, kasz czy orzechów. Związane jest to z tym, że w pleśniejącej żywności mogą znajdować się aflatoksyny – mykotoksyny wytwarzane przez grzyby, które stymulują włóknienie, ale mogą także spowodować zmiany nowotworowe.
Stłuszczenie wątroby
Choroba polega na nadmiernym gromadzeniu trójglicerydów (kwasów tłuszczowych) w wątrobie. U osób zdrowych tłuszcz stanowi 3-5% masy wątroby, natomiast w tej chorobie, liczba komórek wątroby, która uległa stłuszczeniu przekracza 50%.
Zalicza się dwa główne typy tej jednostki chorobowej: niealkoholowa choroba stłuszczeniowa wątroby (NAFLD) oraz alkoholowa choroba stłuszczeniowa wątroby.
Przyczyn niealkoholowego stłuszczenia znamy wiele i jest to między innymi:
– otyłość,
– szybka utrata masy ciała,
– galaktozemia,
– tyrozynemia,
– nieprawidłowe nawyki żywieniowe,
– hipertriglicerydemia,
– galaktozemia,
– odżywianie pozajelitowe,
– zespół złego wchłaniania,
– AIDS,
– ciąża,
– leki: tetracykliny, glikokortykosteroidy itp.
Do zaleceń żywieniowych zaliczamy przede wszystkim redukcję masy ciała, gdyż NAFLD bardzo często wiąże się z otyłością. Należy spożywać 4-5 posiłków dziennie, wybierać produkty niskocukrowe i niskotłuszczowe, przy tym ograniczać spożycie tłuszczów zwierzęcych. Ponadto należy zwiększyć udział błonnika w diecie i zrezygnować z żywności typu fast-food. Konieczne jest równoczesne zwiększenie aktywności fizycznej. W celu dobrania spersonalizowanej diety odchudzającej możesz skontaktować się z naszym dietetykiem.
Źródło:
Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Gastroenterologicznego oraz Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Rekomendacje postępowania u chorych z zaburzeniami czynności wątroby i kamicą dróg żółciowych dla lekarzy POZ, Oct 13, 2017.
Białkowska M, Blumska-Hepner K, Cybulska B. Żywienie człowieka zdrowego i chorego. PWN, Warszawa 2008; 2: 197- 210, 269-79.
