Flawonoidy, które nazywane są także związkami flawonowymi, to spora grupa związków chemicznych, powszechnie występujących w roślinach. Grupa ta nieustannie ulega powiększeniu w związku z identyfikacją nowych związków w roślinach, a także poprzez syntetyzowanie chemiczne flawonoidów nie występujących w naturze. Jeśli chodzi o ich budowę – podstawową strukturą cząsteczki flawonoidów są dwa pierścienie benzenowe, a pomiędzy nimi znajduje się pierścień piranu lub pironu. Ogromna różnorodność flawonoidów w świecie roślinnym związana jest z tym, że atom węgla może ulegać wielu procesom, takim jak na przykład hydroksylacja. Stąd dla przykładu, kwercetyna, jeden z popularniejszych flawonoidów może występować w ponad stu różnych strukturach.
Choć ich metabolizm nie został do końca poznany, sugeruje się, że prawie połowa wszystkich flawonoidów, które spożywamy z dietą, wchłaniania jest w postaci niezmienionej. Natomiast głównym miejscem ich metabolizmu jest wątroba oraz jelita. Proces przyswajania i jego wydajność zmienia się w zależności od rodzaju spożytych związków, a także właściwości fizycznych i chemicznych flawonoidów. Wchłanianie związków flawonoidowych przebiega szybciej u mężczyzn – najprawdopodobniej wynika to z tego, że u mężczyzn obserwuje się wyższą aktywność cytochromu P-450 (czynnik, który bierze udział w ich metabolizmie).
Flawonoidy spełniają istotną rolę w fizjologii roślin, bowiem wykazują działanie hormonów roślinnych i regulatorów wzrostu. W procesie fotosyntezy służą także jako przenośniki energii. Co więcej, chronią komórki roślinne przez szkodliwym działaniem owadów czy słońca. Według analiz ponadto służą jako inhibitory wielu reakcji enzymatycznych. Flawonoidy odpowiadają za barwę roślin, na przykład granatową w owocach jagodowych.
W zależności od struktury związki flawonoidowe można podzielić na: flawonole (kwercetyna, kemferol, mirecytyna, moryna, fisteina), flawanole (katechina, epikatechina, epigallokatechina), flawanony (naryngina, hesperedyna, naryngenina), flawony (luteolina, apigenina, diosmetyna), izoflawony (genisteina, daidzeina), antocyjany (cyjanidyna, malwidin, pelargonidyna). Dodatkowo wyróżniamy takie flawonoidy, jak: sylibina (nasiona ostropestu plamistego), prenyloflawonoidy (szyszki chmielu), chalkony czy proantocyjany.
W ostatnim czasie podkreśla się znaczenie zwiększonej podaży flawonoidów w codziennej diecie oparte na większym spożyciu warzyw, owoców czy roślin strączkowych. Uważa się nawet, że mogą być traktowane w charakterze naturalnych środków leczniczych w terapii i profilaktyce chorób np. cywilizacyjnych.
Flawanony występują głównie w owocach cytrusowych: w pomarańczach, mandarynkach i grejpfrutach. Uważa się, że jest to jedna z najliczniejszych grup związków polifenolowych.
Naryngina między innymi nadaje gorzki smak owocom, a jej niewielkie stężenie znaleziono także w pomidorach i jego przetworach. Hesperydyna występuje między innymi w owocach pomarańczy gorzkiej czy liściach mięty pieprzowej. Poprawia elastyczność naczyń włosowatych, a także zwiększa szczelność śródbłonka naczyń. Flawanole znajdziemy w cebuli, jabłkach, brokułach, jagodach bzu czarnego, kapuście czy sałacie. Flawony to związki w selerze, czerwonym pieprzu, czerwonej papryce, pietruszce, cytrynie czy tymianku. Flawanole to przede wszystkim herbata, czerwone wino, czekolada, jabłka oraz kiwi. Izoflawony to produkty sojowe i rośliny strączkowe. Podobieństwo budowy flawonoidów, z grupy izoflawonów do estrogenów sprawia, że w badaniach naukowych podkreśla się ich właściwości: opóźnianie wystąpienia menopauzy oraz łagodzenie jej następstw. Dodatkowo obniżają zachorowalność na osteoporozę kobiet (okres pomenopauzalny). Antocyjany to przede wszystkim flawonoidy występujące w wiśniach, truskawkach i winogronach.
Dodatkowym źródłem bioflawonoidów jest kakao oraz różnego rodzaju herbaty: biała, zielona czy czarna. Warto zaznaczyć, że liście zielonej herbaty odznaczają się znacząco wysoką zawartością kwercetyny w porównaniu do innych herbat.
Flawonoidy są analizowane coraz częściej i bardziej intensywnie, ponieważ wykazują działania zdrowotne w wielu eksperymentach (in vivo oraz in vitro). Ich prozdrowotne działania to między innymi wychwytywanie oraz wymiatanie wolnych rodników – działają jako substancje antyoksydacyjne i przeciwzapalne! Warto w tym miejscu dodać, że przewlekły stan zapalny jest przyczyną wielu chorób. Flawonoidy stanowią naturalną broń przeciwko chorobom układu krążenia, jednocześnie obniżając poziom namnażania się komórek nowotworowych oraz regulując metabolizmu hormonów steroidowych.
Właściwości flawonoidów
– działanie przeciwnowotworowe: właściwości flawonoidów są możliwe dzięki działaniu przeciwzapalnym, antyoksydacyjnym, ale także poprzez oddziaływanie na aktywność wielu enzymów. Związki flawonoidowe obniżają aktywność mutagenną wybranych kancerogenów (czynników rakotwórczych). Wykazano również, że dieta obfitująca w izoflawony – produkty sojowe – obniża ryzyko wystąpienia raka piersi, a u mężczyzn raka prostaty. Badania naukowe wykazały profilaktyczne działanie izoflawonów w prewencji nowotworów tarczycy, szyi oraz głowy. Jednocześnie dane naukowe sugerują, że picie zielonej herbaty zmniejsza wystąpienie nowotworu płuc.
– profilaktyka chorób sercowo-naczyniowych: wysokie spożycie flawonoidów przyczynia się do zmniejszonej umieralności z powodu chorób sercowo-naczyniowych. Co więcej, badania naukowe podkreślają rolę przeciwzapalną flawonoidów – zmniejszają odczyn zapalny rozwijający się w procesach miażdżycowych naczyń krwionośnych. Flawonoidy, zwłaszcza rutyna i związki pochodne razem z kwasem askorbinowym (witaminą C) zwiększają elastyczność i wzmacniają naczynia krwionośne – szczególnie istotne w leczeniu chorób zakrzepowych. Flawonoidy wykazują również korzystny wpływ oddziałując na płytki krwi utrudniając ich zlepianie.
– działanie przeciwcukrzycowe: niektórym związkom flawonoidowych przypisuje się działanie przeciwcukrzycowe. Między innymi galusan epigalokatechiny, pochodna katechiny, wykazuje działanie hipoglikemiczne. A flawonoidy (szczególnie podkreśla się rolę kwercetyny) chronią przed pojawieniem się zaćmy u chorych na cukrzycę.
Podsumowując, w świetle licznych badań naukowych, związki flawonoidowe mają szerokie zastosowanie i znaczenie w profilaktyce chorób cywilizacyjnych. Ich wielokierunkowe działanie skłania także do wykorzystania ich w leczeniu wielu dolegliwości, co potwierdzają wyniki badań klinicznych. Jednocześnie miejmy na uwadze, że suplementacja flawonoidami może negatywnie wpływać na organizm. O wiele korzystniejsze i bezpieczniejsze jest spożywanie naturalnych składników bogatych w związki flawonoidowe. A najlepiej, gdy stosujesz dietę bogatą w różne flawonoidy znajdujące się w różnorodnych pokarmach pochodzenia roślinnego. Według jednego z najnowszych badań, potencjał spożywania flawonoidów jest ogromny i zaleca się około 500 miligramów flawonoidów każdego dnia. Można to łatwo osiągnąć, gdyż zdaniem badaczy wystarczy jedna filiżanka np. zielonej herbaty, jedna pomarańcza, jedno jabłko, 100 gram jagód, 100 gram brokułów dziennie. Dzięki temu dostarczysz całą gamę związków flawonoidowych!
Piśmiennictwo:
Yang C.S. i wsp.: Inhibition of carcinogenesis by dietary polyphenolic compounds. Ann. Rev. Nutr. 2001.
Middleton J.E. i wsp.: The effects of plant flavonoids on mammalian cells: implications for inflammation, heart disease, and cancer. Pharmacol. Rev. 2000.
A. N. Panche i wsp.: Flavonoids: an overview. J Nutr Sci. 2016.
Wen L i wsp.: Structure, bioactivity, and synthesis of methylated flavonoids. Ann N Y Acad Sci. 2017.
Nicola P. Bondonno i wsp.: Flavonoid intake is associated with lower mortality in the Danish Diet Cancer and Health Cohort. Nature Communications, 2019.
