Astma to choroba zmienna, określana jako heterogenna, co znaczy, że występuje pod wieloma postaciami. Zwykle związana jest z przewlekłym zapaleniem dróg oddechowych. Toczący się proces zapalny prowadzi do nadreaktywności oskrzeli, a to następnie do napadów duszności, uporczywego kaszlu, świszczącego oddechu i ucisku w klatce piersiowej. Charakterystyczne ograniczenie przepływu powietrza jest spowodowane przez skurcz mięśni gładkich i obrzęk błony śluzowej oskrzeli. Jednocześnie tworzą się czopy śluzowe, a z czasem może dojść nawet do przebudowy oskrzeli. Coraz częściej uważa się, że astma to choroba typu atopowego, czyli występująca na podłożu alergicznym. Do najczęstszych alegergenów w astmie oskrzelowej zalicza się roztocza kurzu domowego, pyłki traw i drzew czy sierść zwierząt. Niektóre alergeny wykazują znaczące podobieństwo do alergenów, które występują w żywności. Mamy wtedy do czynienia alergią krzyżową (podobieństwo alergenów wziewnych i pokarmowych). Oczywiście, wyróżnia się także typ astmy niealergiczny, gdy wyniki testów skórnych są ujemne, a we krwi nie stwierdza się alergenowo swoistych przeciwciał IgE. Jako, że choroba ma zmienny przebieg, niejednokrotnie różnorodny, szczególnie wymaga indywidualizacji leczenia pod względem doboru leków i inhalatorów oraz całego schematu terapii.
Dieta w astmie
Podobieństwo alergenów wziewnych i pokarmowych może sugerować potrzebę wyeliminowania lub ograniczenia niektórych składników w codziennej diecie. Dla przykładu alergeny wziewne, wywołujące objawy astmy oskrzelowej, związane są (reagują krzyżowo) z niektórymi produktami zawierającymi alergeny pokarmowe, czyli: roztocza kurzu domowego ze skorupiakami (na przykład krewetki), pyłki brzozy z warzywami: seler, marchew, ziemniaki czy nasiona roślin strączkowych oraz pyłki traw z selerem, soją czy ryżem. Pamiętajmy jednak, że nie powinniśmy wprowadzać żadnych diet eliminacyjnych bez wstępnej diagnozy lekarskiej i opieki dietetyka!
Badania naukowe wskazują jednoznacznie, że stosowanie odpowiedniej diety może zmniejszyć częstość i nasilenie objawów astmy. Według wielu analiz, składniki o potencjalnym wpływie na rozwój i nasilenie objawów astmy to przede wszystkim witaminy antyoksydacyjne, witamina D, a także wielonienasycone kwasy tłuszczowe PUFA (ang. polyunsaturated fatty acids). Podkreśla się także rolę niektórych minerałów oraz dodatków do żywności (na przykład glutaminian sodu). Nie bez znaczenia jest także stopień przetworzenia pokarmu oraz jego czystość mikrobiologiczna.
Witaminy antyoksydacyjne
Witaminy antyoksydacyjne czyli witaminy A, E i C, tj. naturalne przeciwutleniacze – występują w szklakach enzymatycznych, które biorą udział w usuwaniu wolnych rodników tlenowych (powstających w wyniku procesów metabolicznych). Uważa się, że ich niskie spożycie związane jest z rozwojem astmy oskrzelowej. Wszystko jest związane z tym, że stres oksydacyjny i brak równowagi między wolnymi rodnikami tlenowymi i przeciwutleniaczami może sprzyjać stanom zapalnym, a tym samym pełnić kluczową rolę w patogenezie astmy oskrzelowej.
Witamina D
Witamina D jest witaminą rozpuszczalną w tłuszczach. Jako składnik odżywczy, reguluje gospodarkę wapniowo-fosforanową i ogólnoustrojowy metabolizm tkanki kostnej. Ponadto odgrywa również istotną rolę w regulacji immunologicznej organizmu oraz w infekcjach dróg oddechowych. Witamina D może pochodzić zarówno z syntezy endogennej ( wytworzona w organizmie) jak również, może być dostarczana wraz z dietą. Jej nadmiar zostaje zmagazynowany w wątrobie. Pojawiają się badania, które sugerują powiązanie między występowaniem i zaostrzeniem astmy oskrzelowej, a niedoborem witaminy D. Jednocześnie niskie stężenie witaminy D w dzieciństwie według danych epidemiologicznych bywa traktowane jako czynnik predysponujący do rozwoju astmy.
Z drugiej strony, jak dotąd nie pojawiły się jednoznaczne dowody wskazujące na skuteczność suplementacji witaminą D w zapobieganiu rozwojowi astmy i występowania zaostrzeń choroby. Niektóre analizy potwierdzają hipotezę, że niedobór witaminy D jest jedną z przyczyn, obserwowanej w ostatnich latach zwiększonej zapadalności na astmę, a suplementacja traktowana jest jako skuteczny środek prewencyjny i łagodzący objawy choroby. Należy zaznaczyć, że w jednym z badań podkreślających rolę witaminy D, udział wzięły osoby dorosłe z łagodną i umiarkowaną formą astmy, stąd wyników tych nie powinno się odnosić do dzieci oraz osób z przewlekłą i ciężką postacią. Inne doniesienia wskazują na odmienny pogląd: przyjmowanie witaminy D nie poprawiło stanu zdrowia pacjentów leczonych z powodu astmy metodami konwencjonalnymi. W tym przypadku sugeruje się, że korzyści odnieść mogą głównie osoby, u których wstępnie występuje hipowitaminoza D. Dlatego szczególnie ważne jest zbadanie stężenia witaminy D w organizmie i indywidualne ustalenie dawki.
Selen
Selen jest mikroelementem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania układu krążenia, tarczycy oraz zahamowania procesów neurodegeneracji i nowotworzenia. Jako silny przeciwutleniacz reguluje optymalną odpowiedź immunologiczną wpływając na odporność organizmu. Selen jest niezbędnym składnikiem peroksydazy glutationowej, enzymu, który pomaga chronić komórki przed uszkodzeniami oksydacyjnymi.
W związku z przeciwutleniającymi właściwościami selenu oraz jego rolę przeciwzapalną, sugeruje się, że suplementacja selenem (choć nie ma bezpośredniego wpływu na zapobieganie chorobie) może być stosowana jako wzmocnienie efektów standardowej terapii.
Sód i magnez
Sód odpowiada za regulację gospodarki wodno-elektrolitowej, równowagę kwasowo-zasadową oraz prawidłową funkcję mięśni i układu nerwowego. Wysokie spożycie sodu przez chorych na astmę może powodować skurcze mięśni otaczających drogi oddechowe i prowadzić do ograniczenia przepływu krwi do płuc. Nadmiar sodu w organizmie może również prowadzić do zatrzymywania płynów w organizmie i obrzęków mogących utrudniać oddychanie. Jednak badania nie potwierdzają skuteczności długoterminowego stosowania diety niskosodowej jako czynnika skutecznego w profilaktyce astmy oraz wspomagającego standardowo stosowane leczenie farmakologiczne.
Magnez wywiera korzystny wpływ na relaksację mięśni gładkich dróg oddechowych i redukuje ich nadpobudliwość skurczową. Według analiz suplementacja magnezowa wydaje się być skutecznym narzędziem w profilaktyce zaostrzeń i ataków astmy.
Kwasy tłuszczowe
Nie bez powodu mówi się, że dieta bogata w kwasy tłuszczowe, a konkretnie omega-3 może zmniejszyć zapadalność na przewlekłe choroby dróg oddechowych. Dostępne dane wskazują, że wysokie spożycie omega-3, na przykład w postaci tłustych ryb wiąże się z mniejszą częstością występowania astmy u dzieci. Zwiększenie spożycia długołańcuchowych, wielonienasyconych kwasów omega-3 przy jednoczesnym ograniczeniu kwasów omega-6 w diecie wywiera korzystny wpływ na stan zapalny dróg oddechowych, działając protekcyjne w rozwoju choroby oskrzeli.
Dodatki do żywności
Sztuczne dodatki do żywności mają za zadanie poprawiać wygląd, smak oraz zapach naszej żywności. Zapewniają odpowiednie zabezpieczenie produktów spożywczych – między innymi działając jako konserwanty. Dla przykładu, siarczyny czyli środki konserwujące mogą wywołać szereg niepożądanych efektów: od zapalenia skóry aż po pokrzywki i biegunki. Szczególnie podatne na ich niekorzystne działanie są osoby chorujące na astmę. Drugim dość popularnym dodatkiem do żywności jest glutaminian sodu stosowany jako wzmacniacz smaku. Mimo wielu hipotez sugerujących jego złe działanie na organizm człowieka, do teraz nie ma jednoznacznego dowodu wskazującego na dobroczynny wpływ ograniczenia jego spożycia na częstotliwość zaostrzeń choroby (u osób z prawidłowo dobraną terapią).
Podsumowując, prawidłowe żywienie może być ważnym czynnikiem prewencyjnym rozwoju astmy oraz istotną strategią terapeutyczną wspomagającą jej leczenie. Korzyści dopatruje się w składnikach przeciwzapalnych, rozkurczowych oraz odpowiedzialnych za regulację układu oddechowego.
Piśmiennictwo:
Mejza F., Niżankowska-Mogilnicka E.: Choroby układu oddechowego – postępy 2017. Med. Prakt., 2018; 7-8: 70–81.
O’Byrne P.M., Mejza F.: Postępy w leczeniu astmy lekkiej – co wynika z nowych danych naukowych. Med. Prakt., 2018; 10: 42–48.
Jolliffe D. i wsp.: Vitamin D supplementation to prevent asthma exacerbations: systematic review and meta-analysis of individual participant data. The Lancet Respiratory Medicine, 2017.
Vally H. i wsp.: Adverse reactions to the sulphite additives. Gastroenterol Hepatol Bed Bench 2012; 5: 16-23.
Song WJ. i wsp.: Magnesium sulfate for acute asthma in adults: a systematic literature review. Asia Pac Allergy 2012; 2: 76-85.
Muley P. i wsp.: Omega-3 fatty acids supplementation in children to prevent asthma: Is it worthy? – A systematic review and meta-analysis. J Allergy (Cairo) 2015; 2015: 312052.
Freeman M.: Reconsidering the effects of monosodium glutamate: a literature review. J Am Acad Nurse Pract 2006; 18: 482-6.
Mickleborough TD.: Salt intake, asthma, and exercise-induced bronchoconstriction: a review. Phys Sportsmed 2010; 38: 118-31.
